Żurawina krzewy – pochodzenie
Żurawina wielkoowocowa (łac. Vaccinium macrocarpon) to obecnie najpopularniejszy gatunek żurawiny, który wywodzi się z Ameryki Południowej. Roślina ta zasiedla głównie torfowiska Europy, Syberii, Stanów Zjednoczonych oraz Kanady. Żurawina kwitnie na przełomie czerwca i lipca, a jej duże, czerwone owoce osiągają swoją dojrzałość około 100 dni po kwitnieniu. Żurawina wielkoowocowa wyróżnia się kwaśnym smakiem, co jest związane z występowaniem w niej kwasu cytrynowego, natomiast obecność kwasu benzoesowego, który stanowi naturalny konserwant, zapewnia jej przedłużoną świeżość.
Żurawina wielkoowocowa stosowana była od wieków przez rdzennych mieszkańców Ameryki Północnej. Początkowo wykorzystywano ją przede wszystkim jako pożywienie, jako naturalny barwnik stosowany do farbowania tkanin, a także jako lekarstwo, co ma związek z niezwykłym składem tej rośliny. Indianie należący do plemienia Delawarów nazywali żurawinę „ibimi”, co w ich języku miało oznaczać „kwaśną jagodę”. Co ciekawe, ibimi w kulturze indiańskiej traktowane było także jako symbol przyjaźni oraz pokoju.
W Europie pierwsze wzmianki na temat żurawiny wielkoowocowej pojawiły się w 1620 roku, kiedy to europejscy koloniści zetknęli się z nią w USA podczas Święta Dziękczynienia. Od tego momentu żurawina stała się kluczowym elementem potraw w menu nowych mieszkańców Ameryki Północnej.
W Polsce spotykamy się najczęściej z dwiema głównymi odmianami żurawiny, takimi jak żurawina błotna (łac. Vaccinium oxycoccos) oraz żurawina drobnolistna (łac. Vaccinium microcarpon). Oba te gatunki porastają w dużej mierze tereny nizinne, znacznie rzadziej tereny górskie. W okresie kwitnienia z łatwością spotkamy je w borach bagiennych oraz na leśnych torfowiskach (wysokich oraz przejściowych) na terenie Pomorza, Pojezierza Mazurskiego, Podkarpacia, a także Lubelszczyzny.
Żurawina wielkoowocowa stosowana była od wieków przez rdzennych mieszkańców Ameryki Północnej. Początkowo wykorzystywano ją przede wszystkim jako pożywienie, jako naturalny barwnik stosowany do farbowania tkanin, a także jako lekarstwo, co ma związek z niezwykłym składem tej rośliny. Indianie należący do plemienia Delawarów nazywali żurawinę „ibimi”, co w ich języku miało oznaczać „kwaśną jagodę”. Co ciekawe, ibimi w kulturze indiańskiej traktowane było także jako symbol przyjaźni oraz pokoju.
W Europie pierwsze wzmianki na temat żurawiny wielkoowocowej pojawiły się w 1620 roku, kiedy to europejscy koloniści zetknęli się z nią w USA podczas Święta Dziękczynienia. Od tego momentu żurawina stała się kluczowym elementem potraw w menu nowych mieszkańców Ameryki Północnej.
W Polsce spotykamy się najczęściej z dwiema głównymi odmianami żurawiny, takimi jak żurawina błotna (łac. Vaccinium oxycoccos) oraz żurawina drobnolistna (łac. Vaccinium microcarpon). Oba te gatunki porastają w dużej mierze tereny nizinne, znacznie rzadziej tereny górskie. W okresie kwitnienia z łatwością spotkamy je w borach bagiennych oraz na leśnych torfowiskach (wysokich oraz przejściowych) na terenie Pomorza, Pojezierza Mazurskiego, Podkarpacia, a także Lubelszczyzny.
Żurawina – uprawa
Uprawa żurawiny wielkoowocowej umownie rozpoczęła się w 1816 roku, kiedy to kapitan Henry Hall z Dennis w Massachusetts zauważył, że najlepiej rosną te krzewy żurawiny, na które wiatr nawiewa niewielką warstwę piasku. Zainspirowany tym odkryciem zaczął przesadzać dzikie krzewy żurawiny i dodawać do nich piasek, co poskutkowało dużymi sukcesami w uprawie rośliny. Pomysł Kapitana Halla spotkał się z uznaniem wśród innych hodowców, dzięki czemu uprawa żurawiny wielkoowocowej nabrała tempa.
W Polsce pierwsze próby uprawy żurawiny rozpoczęto pod koniec lat 50. XX wieku za sprawą roślin sprowadzonych przez profesora Szczepana Pieniążka. Nie przyniosły one jednak oczekiwanych rezultatów, co zniechęciło krajowych producentów do podejmowania kolejnych prób upraw żurawiny. Powodem trudności w uprawie żurawiny w Polsce są specyficzne warunki glebowe, charakterystyczna lokalizacja oraz stosunkowo wysokie koszty założenia plantacji.
Jak i gdzie rośnie żurawina? Owoc żurawiny wymaga uprawy na glebach torfowych lub lekko mineralnych, a także takich o wysokim poziomie wód gruntowych i dobrym nasłonecznieniu. Warto pamiętać, że krzewinki żurawiny są bardzo wrażliwe na niedobór wody, w związku z czym wymagają stałego nawadniania przez cały rok. Co równie istotne, podłoże pod uprawę żurawiny musi wyróżniać niski odczyn, który powinien oscylować na poziomie 3-3,5 pH. Ze względu na fakt, że płożące pędy i kwiaty żurawiny są wrażliwe na przymrozki i mrozy, należy zapewnić jej odpowiednio wysoką temperaturę w okresie jesienno-zimowym.
Jako ciekawostka warto dodać, że koszt uprawy żurawiny w Polsce wynosi około 40-60 tysięcy złotych, a pierwsze zbiory możemy uzyskać dopiero po 3 latach od jej posadzenia. Tak wysokie kwoty stanowią wytłumaczenie faktu, że w Polsce znacznie większą popularnością cieszą się przetworzone owoce żurawiny w postaci soku, konfitury lub owoców suszonych niż te świeże, z których większość pochodzi z importu.
W Polsce pierwsze próby uprawy żurawiny rozpoczęto pod koniec lat 50. XX wieku za sprawą roślin sprowadzonych przez profesora Szczepana Pieniążka. Nie przyniosły one jednak oczekiwanych rezultatów, co zniechęciło krajowych producentów do podejmowania kolejnych prób upraw żurawiny. Powodem trudności w uprawie żurawiny w Polsce są specyficzne warunki glebowe, charakterystyczna lokalizacja oraz stosunkowo wysokie koszty założenia plantacji.
Jak i gdzie rośnie żurawina? Owoc żurawiny wymaga uprawy na glebach torfowych lub lekko mineralnych, a także takich o wysokim poziomie wód gruntowych i dobrym nasłonecznieniu. Warto pamiętać, że krzewinki żurawiny są bardzo wrażliwe na niedobór wody, w związku z czym wymagają stałego nawadniania przez cały rok. Co równie istotne, podłoże pod uprawę żurawiny musi wyróżniać niski odczyn, który powinien oscylować na poziomie 3-3,5 pH. Ze względu na fakt, że płożące pędy i kwiaty żurawiny są wrażliwe na przymrozki i mrozy, należy zapewnić jej odpowiednio wysoką temperaturę w okresie jesienno-zimowym.
Jako ciekawostka warto dodać, że koszt uprawy żurawiny w Polsce wynosi około 40-60 tysięcy złotych, a pierwsze zbiory możemy uzyskać dopiero po 3 latach od jej posadzenia. Tak wysokie kwoty stanowią wytłumaczenie faktu, że w Polsce znacznie większą popularnością cieszą się przetworzone owoce żurawiny w postaci soku, konfitury lub owoców suszonych niż te świeże, z których większość pochodzi z importu.
Czy żurawina jest zdrowa?
Żurawina wielkoowocowa, która cieszy się największą popularnością na całym świecie, to roślina o bardzo dużym potencjale prozdrowotnym, co jest związane z bogatym składem chemicznym jej owoców. Warto wiedzieć, że owoce żurawiny to potężna skarbnica witaminy A, E, K, C i P, a także witamin należących do grupy B (B1, czyli tiaminy, B2, czyli ryboflawiny, B3, czyli niacyny oraz B6). Co więcej, w owocach żurawiny znajdziemy także dużą zawartość:
- składników mineralnych, takich jak żelazo, wapń, potas, selen, fosfor, jod i magnez;
- błonnika;
- luteiny i beta-kartotenu;
- związków bioaktywnych o działaniu przeciwutleniającym i przeciwdrobnoustrojowym;
- kwasów organicznych, w tym m.in. kwasu cytrynowego, chininowego, jabłkowego, benzoesowego, galusowego, hipurowego i ursolowego, który wykazuje silne działanie przeciwzapalne;
- garbników;
- polifenoli i flawonoidów, takich jak m.in. antocyjany, flawonole, taniny, mirycetyna, peonidyna (odpowiedzialna za kolor czerwony żurawiny) i kwercetyna, która jest najobficiej występującym polifenolem przeciwutleniającym w żurawinie;
- proantocyjanidyn (PAC), których zawartość jest wyższa niż w innych owocach, takich jak maliny, truskawki lub czarne porzeczki.
Warto jednak pamiętać, że najwięcej składników odżywczych zawiera świeża żurawina. Co więcej, w jej składzie znajdziemy niemal 90% wody, a cała reszta to głównie węglowodany i błonnik. Suszone owoce żurawiny mają natomiast znacznie więcej kalorii oraz cukru. Jakie właściwości ma suszona żurawina? Jest to cenne źródło błonnika, które dostarcza także dużych ilości witaminy E i C, a także składników mineralnych, takich jak miedź oraz mangan.
Jak suszyć żurawinę?
Chociaż w sklepach bez problemu znajdziemy żurawinę suszoną, to nigdy nie możemy być pewni, czy została ona prawidłowo przygotowana do suszenia, jak przebiegał sam proces suszenia i w jaki sposób była ona przechowywana. W związku z tym najlepszym rozwiązaniem jest kupienie świeżej żurawiny i samodzielne jej wysuszenie.
Podobnie jak w przypadku innych owoców, suszenie żurawiny jest w stanie przedłużyć jej trwałość i pozwala na przechowywanie jej w warunkach domowych przez dłuższy czas. Sam proces suszenia polega na odparowaniu wody z owoców, która stanowi naturalne środowisko do możliwego rozwoju bakterii i wszelkich drobnoustrojów. Na początek należy dokładnie umyć żurawinę, a następnie osuszyć ją. Do wyboru mamy kilka opcji – suszenie w elektrycznych suszarkach lub specjalnych urządzeniach do suszenia, a także suszenie w zwykłym piekarniku.
Owoce żurawiny suszonej powinny być umieszczone równomiernie na blasze wyłożonej papierem do pieczenia. Następnie ustawiamy temperaturę piekarnika na 40-50 ºC i przechodzimy do jej suszenia. Co ważne, należy pamiętać, by podczas suszenia pozostawić lekko uchylone drzwiczki piekarnika, co zapewni lepszy obieg powietrza. Gotową żurawinę suszoną przechowujemy w pojemnikach lub zamykanych torebkach foliowych.
Podobnie jak w przypadku innych owoców, suszenie żurawiny jest w stanie przedłużyć jej trwałość i pozwala na przechowywanie jej w warunkach domowych przez dłuższy czas. Sam proces suszenia polega na odparowaniu wody z owoców, która stanowi naturalne środowisko do możliwego rozwoju bakterii i wszelkich drobnoustrojów. Na początek należy dokładnie umyć żurawinę, a następnie osuszyć ją. Do wyboru mamy kilka opcji – suszenie w elektrycznych suszarkach lub specjalnych urządzeniach do suszenia, a także suszenie w zwykłym piekarniku.
Owoce żurawiny suszonej powinny być umieszczone równomiernie na blasze wyłożonej papierem do pieczenia. Następnie ustawiamy temperaturę piekarnika na 40-50 ºC i przechodzimy do jej suszenia. Co ważne, należy pamiętać, by podczas suszenia pozostawić lekko uchylone drzwiczki piekarnika, co zapewni lepszy obieg powietrza. Gotową żurawinę suszoną przechowujemy w pojemnikach lub zamykanych torebkach foliowych.
Żurawina – właściwości
Żurawina to roślina pełna wielu właściwości zdrowotnych, które wykazują zbawienny wpływ na całe nasze ciało. Co więcej, im więcej badań jest przeprowadzanych na temat owocu żurawiny, tym więcej korzyści jesteśmy w stanie wymienić. Żurawina wykorzystywana jest w medycynie od wieków – już rdzenni Indianie amerykańscy i żeglarze z Nowej Anglii stosowali ją, by zapobiec m.in. szkorbutowi.
O pozytywnych właściwościach innych roślin przevczytasz m.in. w artykule Dziurawiec – występowanie, właściwości i zastosowanie.
Co leczy żurawina? W medycynie ludowej żurawina stosowana jest głównie w przypadku przeziębienia, anginy, schorzeń reumatycznych, problemów z pęcherzem, żołądkiem, jelitami i trzustką, a także w leczeniu awitaminozy oraz przewlekłego zmęczenia. Ze względu na fakt, że żurawina rośnie głównie na wysokich torfowiskach, gromadzą się w niej w dużym stężeniu substancje zwane proantocyjanidynami, które mają za zadanie m.in. chronić wątrobę, obniżać poziom cukru we krwi, a także wspierać pracę mięśnia sercowego.
O pozytywnych właściwościach innych roślin przevczytasz m.in. w artykule Dziurawiec – występowanie, właściwości i zastosowanie.
Co leczy żurawina? W medycynie ludowej żurawina stosowana jest głównie w przypadku przeziębienia, anginy, schorzeń reumatycznych, problemów z pęcherzem, żołądkiem, jelitami i trzustką, a także w leczeniu awitaminozy oraz przewlekłego zmęczenia. Ze względu na fakt, że żurawina rośnie głównie na wysokich torfowiskach, gromadzą się w niej w dużym stężeniu substancje zwane proantocyjanidynami, które mają za zadanie m.in. chronić wątrobę, obniżać poziom cukru we krwi, a także wspierać pracę mięśnia sercowego.
Żurawina a infekcje dróg moczowych
Zarówno świeża, jak i suszona żurawina stosowana jest podczas infekcji układu moczowego, na które narażone są przede wszystkim kobiety. Obecnie nawet 30% kobiet stwierdza, że przynajmniej raz zmagało się z zapaleniem pęcherza moczowego, podczas gdy mężczyzn ta przypadłość dotyka nawet ośmiokrotnie rzadziej. Za rozwój infekcji dróg moczowych odpowiadają głównie bakterie Escherichia coli (E. coli), które osadzają się w drogach moczowych, powodując tym samym stan zapalny.
Żurawina ma natomiast za zadanie zmniejszać przyczepność bakterii do ścianek dróg moczowych i ograniczać ich ilość w moczu, co jest związane m.in. z obecnością proantocyjanidynów (PAC) oraz garbników. Co ważne, owoc żurawiny dostępny w formie różnego rodzaju preparatów jest w stanie także zapobiegać infekcjom pęcherza moczowego u osób, które mają problem z całkowitym jego opróżnieniem, jak np. mężczyźni z przerostem prostaty, osoby po udarze lub z założonym cewnikiem.
Żurawina ma natomiast za zadanie zmniejszać przyczepność bakterii do ścianek dróg moczowych i ograniczać ich ilość w moczu, co jest związane m.in. z obecnością proantocyjanidynów (PAC) oraz garbników. Co ważne, owoc żurawiny dostępny w formie różnego rodzaju preparatów jest w stanie także zapobiegać infekcjom pęcherza moczowego u osób, które mają problem z całkowitym jego opróżnieniem, jak np. mężczyźni z przerostem prostaty, osoby po udarze lub z założonym cewnikiem.
Owoc żurawiny a choroby układu pokarmowego
W owocach żurawiny znajdziemy wiele cennych substancji, które są w stanie powstrzymywać rozwój bakterii wpływających na powstanie wrzodów żołądka przed ich osadzeniem się w ściankach układu pokarmowego. Za przykład można podać bakterię Helicobacter pylori, która dzięki proantocyjanidynom (PAC) zawartym w żurawinie jest powstrzymywana przed osadzaniem się w śluzówce żołądka.
Żurawina leśna a higiena jamy ustnej
Warto wspomnieć, że według badań wyciąg z żurawiny może zmniejszyć nawet o 60% osadzanie się na dziąsłach bakterii, z którymi spotykamy się w jamie ustnej. Regularne spożywanie owoców żurawiny może zatem ograniczyć ilość bakterii patogennych gromadzących się w jamie ustnej, a także zmniejszyć ryzyko rozwoju chorób przyzębia oraz dziąseł.
Żurawina na układ krążenia
Liczne flawonoidy, które znajdziemy w żurawinie, mają za zadanie chronić układ krążenia przed rozwojem różnego rodzaju chorób serca, w tym m.in. choroby wieńcowej. Jest to możliwe poprzez zahamowanie procesu tworzenia zakrzepów krwi oraz rozszerzenia naczyń krwionośnych. Co więcej, dzięki antyoksydantom zawartym w owocach żurawiny możemy zabezpieczyć się przed utlenianiem cholesterolu i rozwojem miażdżycy.
Co zrobić z żurawiny?
Z uwagi na fakt, że świeże owoce żurawiny są bardzo kwaśne, większość osób decyduje się na przyjmowanie produktu w innej, nieco bardziej przetworzonej formie. Do wyboru mamy m.in.:
- kapsułki z żurawiną;
- przetwory z żurawiny, takie jak konfitura z żurawiny lub dżem z żurawiny;
- sok z żurawiny;
- nalewka z żurawiny;
- żurawina suszona.
Jak zrobić żurawinę, by smakowała naprawdę wybornie? Wystarczy zastosować ją jako dodatek do sałatki, owsianki, koktajlu lub smoothie. Dla miłośników wytrawnych potraw polecamy przyrządzenie żurawiny w połączeniu z mięsem, w tym m.in. z dziczyzną lub wieprzowiną.
Żurawina w ciąży
Kobiety w ciąży znacznie częściej zmagają się z zakażeniem dróg moczowych, które nieleczone może skutkować nawet przedwczesnym porodem lub obniżoną masą urodzeniową dziecka. Przyjmowanie preparatów z żurawiną może zatem zmniejszyć ryzyko rozwoju infekcji dróg moczowych. Kobietom zaleca się m.in. spożywanie soku z żurawiny w ciąży, tabletek, ekstraktów lub kapsułek. Należy jednak mieć na uwadze, by nie przekraczać dziennych dawek żurawiny z uwagi na ryzyko pojawienia się zaburzeń ze strony układu pokarmowego.
Ile żurawiny dziennie przyjmować?
Nie istnieją ogólne normy mówiące o dziennej dawce świeżej lub suszonej żurawiny – zawsze powinna być ona dostosowana do naszego codziennego jadłospisu. Warto jednak mieć na uwadze, że garść owoców suszonej żurawiny ma w sobie aż 127 kcal, dlatego też nie zaleca się spożywania jej w nadmiarze. Z drugiej strony, jak potwierdzają badania, już garść owoców żurawiny jest w stanie zapewnić nam niezbędną dawkę dzienną poliantocyjanidów.
Wiele osób zadaje również pytanie, ile jeść żurawiny na zapalenie pęcherza? Badania przeprowadzane na przestrzeni ostatnich lat wskazują, że bezpieczne dawki żurawiny wynoszą około 100-300 gramów świeżej żurawiny dziennie, chociaż jak wiadomo – nie każdemu będzie pasować cierpki smak owoców tej cennej rośliny. A ile pić dziennie soku z żurawiny? W tym przypadku eksperci podkreślają, że już od 60-150 ml 100% soku z żurawiny jest w stanie wywołać efekt prozdrowotny, pod warunkiem, że będziemy spożywać ten napój przez co najmniej 2 tygodnie.
Wiele osób zadaje również pytanie, ile jeść żurawiny na zapalenie pęcherza? Badania przeprowadzane na przestrzeni ostatnich lat wskazują, że bezpieczne dawki żurawiny wynoszą około 100-300 gramów świeżej żurawiny dziennie, chociaż jak wiadomo – nie każdemu będzie pasować cierpki smak owoców tej cennej rośliny. A ile pić dziennie soku z żurawiny? W tym przypadku eksperci podkreślają, że już od 60-150 ml 100% soku z żurawiny jest w stanie wywołać efekt prozdrowotny, pod warunkiem, że będziemy spożywać ten napój przez co najmniej 2 tygodnie.
Żurawina – przeciwwskazania
Głównym przeciwwskazaniem do spożywania żurawiny jest przyjmowanie leków przeciwzakrzepowych zawierających warfarynę. Substancje zawarte w owocach żurawiny mogą powodować problemy z usuwaniem tej substancji z organizmu, co w konsekwencji może przyczynić się do rozwoju krwotoków. Co więcej, osoby borykające się z cukrzycą powinny pamiętać o tym, by spożywać sok z żurawiny bez dodatku cukru.
W żurawinie zawarte są także szczawiany, dlatego też należy pamiętać o tym, że przyjmowanie jej w zbyt dużych ilościach może przyczynić się do wystąpienia kamicy nerkowej, a także pogłębić objawy choroby u osób, które już się z nią zmagają. Dodatkowo, szczawiany zmniejszają wchłanialność wapnia, dlatego też ze spożywania żurawiny powinny zrezygnować także osoby cierpiące na niedobór jonów wapnia w organizmie. Zaleca się, by wstrzymać się ze spożywaniem owoców żurawiny przed badaniem moczu na zawartość hemoglobiny oraz glukozy, ponieważ zbyt duża zawartość kwasu askorbinowego mogłaby zafałszować wyniki.
W żurawinie zawarte są także szczawiany, dlatego też należy pamiętać o tym, że przyjmowanie jej w zbyt dużych ilościach może przyczynić się do wystąpienia kamicy nerkowej, a także pogłębić objawy choroby u osób, które już się z nią zmagają. Dodatkowo, szczawiany zmniejszają wchłanialność wapnia, dlatego też ze spożywania żurawiny powinny zrezygnować także osoby cierpiące na niedobór jonów wapnia w organizmie. Zaleca się, by wstrzymać się ze spożywaniem owoców żurawiny przed badaniem moczu na zawartość hemoglobiny oraz glukozy, ponieważ zbyt duża zawartość kwasu askorbinowego mogłaby zafałszować wyniki.
Żurawina – gdzie kupić i ile kosztuje?
Gdzie kupić sok z żurawiny, a gdzie kapsułki lub dobrej jakości żurawinę suszoną? Najlepiej wybrać się w tym celu do apteki lub sprawdzonego sklepu ze zdrową żywnością, gdzie będziemy mieć pewność, że znajdziemy wyłącznie produkty wysokiej jakości, bazujące na surowcach fitoterapeutycznych. Z godnymi uwagi produktami coraz częściej spotkamy się także w sklepach internetowych, jednak w tym przypadku należy zwrócić szczególną uwagę na to, by dokonywać zakupu wyłącznie u tych sprzedawców, którzy specjalizują się w sprzedaży suplementów naturalnych i mają pozytywne opinie wśród klientów.
A ile zapłacimy za żurawinę w różnej postaci? W zależności od tego, po jaki preparat sięgniemy, jego cena może się nieco różnić. Dla przykładu, pół litra wysokogatunkowego, 100% soku z żurawiny to wydatek na poziomie kilkunastu złotych, chociaż spotkamy i takie, gdzie litr soku kosztuje już 20 złotych. Idąc dalej, cięta, suszona żurawina będzie kosztować kilkanaście złotych za 0,5 kg surowca, co nie jest wygórowaną kwotą, biorąc pod uwagę fakt, że taka ilość starczy nam na bardzo długi czas. Nieco droższe mogą okazać się herbatki z żurawiną – koszt 20 saszetek to około 5 zł, a w przypadku herbatek na bazie żurawiny z ekologicznych upraw to wydatek rzędu 12-15 złotych. Najwięcej zapłacimy, jeśli zdecydujemy się na przyjmowanie żurawiny w formie suplementu diety, gdzie najczęściej występuje ona w postaci tabletek. Tutaj musimy liczyć się z tym, że miesięczna kuracja będzie nas kosztować około 20 złotych.
Żurawina to niezwykle cenna roślina, która wykazuje działanie nie tylko profilaktyczne, ale i terapeutyczne. Jej ciekawy smak, bogaty skład chemiczny i niezbyt wygórowana cena to najlepsza zachęta do tego, by wprowadzić ją do naszego codziennego menu!
