Lawenda – pochodzenie
Lawenda (łac. Lavandula L.) jest wiecznie zielonym, wieloletnim krzewem, który należy do roślin z rodziny jasnotowatych. Wywodzi się z obszarów śródziemnomorskich, gdzie do tej pory wciąż jest najbardziej rozpowszechniony. Co ciekawe, początki uprawy lawendy sięgają czasów starożytnych, kiedy to roślina ta była znana głównie wśród mieszkańców południa Europy, którzy wykorzystywali ją do produkcji kosmetyków, balsamów, leków, a czasami nawet w kuchni.
Starożytni Grecy cenili sobie lawendę przede wszystkim z uwagi na wyjątkowe walory smakowe, działanie pielęgnacyjne oraz możliwość uzyskania czegoś niezwykłego – miodu pozyskanego z kwiatów lawendy. Starożytni Rzymianie wierzyli natomiast w działanie lecznicze lawendy, jej właściwości antyseptyczne oraz możliwość odstraszania insektów. Ze względu na przyjemny zapach lawenda wykorzystywana była przez nich również podczas prania oraz jako olejek do kąpieli. To właśnie temu ostatniemu zastosowaniu zawdzięczamy dzisiejszą nazwę lawenda, która wywodzi się od łacińskiego słowa myć lub kąpać się (lavo, lavare).
Kolejnym ważnym okresem w historii lawendy jest średniowiecze, kiedy to roślina ta zyskała znaczenie religijne i była coraz częściej wykorzystywana w wierzeniach ludowych. Damy dworu z przyjemnością wykorzystywały ją natomiast do aromatyzowania różnych rzeczy, m.in. pościeli. Jako ciekawostka warto dodać, że ważnym zwyczajem było w tym okresie sadzenie lawendy w pobliżu pralni, tak, by móc z łatwością położyć wyprane ubrania na krzewie i pozwolić, by zapach lawendy mógł nimi przesiąknąć.
Okres późnego renesansu pokazuje nam rosnące zainteresowanie lawendą w kontekście leczenia wielu schorzeń, o czym wspominali m.in. angielscy zielarze, tacy jak John Gerard, John Parkinson oraz Thomas Culpeper. Coraz większa popularność lawendy sprawiła także, że zaczęto sprzedawać ją na straganach. Świeże kwiaty lawendy suszono, a następnie wkładano do muślinowych torebek, które umieszczane były w szafie i stosowane jako ochrona przed molami. Lawenda używana była również jako perfumy oraz mydło zapachowe.
Obecnie lawenda porasta przede wszystkim kamieniste, dobrze nasłonecznione stoki krajów śródziemnomorskich, w tym głównie Włoch oraz Chorwacji. Od 1568 roku lawenda jest uprawiana również w Anglii, gdzie od XVI rozwijają się główne gałęzie przemysłu poświęcone uprawie oraz sprzedaży lawendy. Mimo to roślina ta wciąż kojarzona jest głównie z Francją, gdzie uprawiana jest na skalę przemysłową, a rozległe pola i wzgórza pełne fioletowych kwiatów zachwycają turystów z całego świata.
Starożytni Grecy cenili sobie lawendę przede wszystkim z uwagi na wyjątkowe walory smakowe, działanie pielęgnacyjne oraz możliwość uzyskania czegoś niezwykłego – miodu pozyskanego z kwiatów lawendy. Starożytni Rzymianie wierzyli natomiast w działanie lecznicze lawendy, jej właściwości antyseptyczne oraz możliwość odstraszania insektów. Ze względu na przyjemny zapach lawenda wykorzystywana była przez nich również podczas prania oraz jako olejek do kąpieli. To właśnie temu ostatniemu zastosowaniu zawdzięczamy dzisiejszą nazwę lawenda, która wywodzi się od łacińskiego słowa myć lub kąpać się (lavo, lavare).
Kolejnym ważnym okresem w historii lawendy jest średniowiecze, kiedy to roślina ta zyskała znaczenie religijne i była coraz częściej wykorzystywana w wierzeniach ludowych. Damy dworu z przyjemnością wykorzystywały ją natomiast do aromatyzowania różnych rzeczy, m.in. pościeli. Jako ciekawostka warto dodać, że ważnym zwyczajem było w tym okresie sadzenie lawendy w pobliżu pralni, tak, by móc z łatwością położyć wyprane ubrania na krzewie i pozwolić, by zapach lawendy mógł nimi przesiąknąć.
Okres późnego renesansu pokazuje nam rosnące zainteresowanie lawendą w kontekście leczenia wielu schorzeń, o czym wspominali m.in. angielscy zielarze, tacy jak John Gerard, John Parkinson oraz Thomas Culpeper. Coraz większa popularność lawendy sprawiła także, że zaczęto sprzedawać ją na straganach. Świeże kwiaty lawendy suszono, a następnie wkładano do muślinowych torebek, które umieszczane były w szafie i stosowane jako ochrona przed molami. Lawenda używana była również jako perfumy oraz mydło zapachowe.
Obecnie lawenda porasta przede wszystkim kamieniste, dobrze nasłonecznione stoki krajów śródziemnomorskich, w tym głównie Włoch oraz Chorwacji. Od 1568 roku lawenda jest uprawiana również w Anglii, gdzie od XVI rozwijają się główne gałęzie przemysłu poświęcone uprawie oraz sprzedaży lawendy. Mimo to roślina ta wciąż kojarzona jest głównie z Francją, gdzie uprawiana jest na skalę przemysłową, a rozległe pola i wzgórza pełne fioletowych kwiatów zachwycają turystów z całego świata.
Jak wygląda lawenda?
Ze względu na ogromną różnorodność odmian lawendy jej kwiaty różnią się od siebie przede wszystkim kolorem, począwszy od purpury, aż do głębokich odcieni błękitu. To, co je jednak łączy, to wspaniały zapach, który sprawia, że olejki eteryczne zawarte w lawendzie dodawane są do perfum, mydeł oraz torebek zapachowych.
Krzewy lawendy osiągają do 1,5 wysokości i wyróżniają się silnie aromatycznymi, nagimi lub lekko owłosionymi pędami. Wiecznie zielone liście lawendy układają się naprzeciwlegle i mają specyficzną blaszkę – wąską lub głęboko ząbkowaną. Kwiaty lawendy zebrane są natomiast w okółkach, które tworzą kłosokształtny kwiatostan rozwijający się na długiej szypułce. Owoce lawendy rozpadają się na cztery rozłupki, które są zróżnicowane z uwagi na kształt, kolor oraz wielkość.
Krzewy lawendy osiągają do 1,5 wysokości i wyróżniają się silnie aromatycznymi, nagimi lub lekko owłosionymi pędami. Wiecznie zielone liście lawendy układają się naprzeciwlegle i mają specyficzną blaszkę – wąską lub głęboko ząbkowaną. Kwiaty lawendy zebrane są natomiast w okółkach, które tworzą kłosokształtny kwiatostan rozwijający się na długiej szypułce. Owoce lawendy rozpadają się na cztery rozłupki, które są zróżnicowane z uwagi na kształt, kolor oraz wielkość.
Lawenda – odmiany
W botanice rozróżnia się ponad 50 gatunków i odmian lawendy, które porastają tereny niemal całego świata. Najpopularniejsze gatunki to:
- lawenda wąskolistna (łac. Lavandula angustifolia) – jej krzewy osiągają około 70 cm wysokości i wyróżniają się wzniesionymi, drewniejącymi od dołu pędami, które zakończone są kłosowatymi kwiatostanami. Charakterystyczne są dla niej również szarozielone, bardzo pachnące liście, które pokryte są włoskami, jak również niebieskie, drobne kwiaty. Kwitnienie lawendy wąskolistnej rozpoczyna się w czerwcu i trwa zazwyczaj do końca września. Roślina dostępna jest w wielu odmianach, które różnią się od siebie m.in. wysokością i barwą kwiatów. Zalicza się do nich takie odmiany jak:
- Hidcote, czyli krzewinka o 40-50 cm wysokości, która jest aromatyczna i ma ciemnofioletowe kwiaty. Można ją z powodzeniem sadzić w ogrodzie lub trzymać doniczkę z lawendą na balkonie czy też na tarasie;
- Dwarf Blue z fioletowymi kwiatami i niską mrozoodpornością;
- Munstead z niebieskofioletowymi kwiatami i rozłożystymi pędami;
- Rosea, która nazywana jest również jako lawenda różowa ze względu na bladoróżowe kwiaty;
- lawenda francuska (łac. Lavandula stoechas) – często określana jest też jako lawenda arabska lub hiszpańska. W uprawie osiąga wysokość około 50-60 cm, chociaż naturalnie może być nawet jeszcze wyższa. Wysoki stopień mrozoodporności sprawia, że możemy ją uprawiać w pojemniku na balkonie lub tarasie. Tym, co ją wyróżnia, są piękne kwiatostany z płodnymi i bardzo dekoracyjnymi kwiatami w kolorze fioletowym, różowym, purpurowym oraz białym. Odmiany lawendy francuskiej to:
- Papillon z purpurowymi kwiatami;
- Bella Rose, która, podobnie jak lawenda różowa, ma piękne, różowe kwiaty;
- Tiara z fioletowymi kwiatkami i białymi podsadkami;
- lawenda pośrednia (łac. Lavandula x intermedia) – określana także jako lawenda holenderska, uzyskiwana jest w wyniku skrzyżowania lawendy wąskolistnej z lawendą szerokolistną. Osiąga ona większe rozmiary w porównaniu do lawendy wąskolistnej i francuskiej, a także ma bardziej okazałe kwiatostany, które doskonale prezentują się w bukietach. Przykłady jej odmian to:
- Pure Platinum Nico, osiągająca wysokość 50 cm, z szarymi liśćmi i fioletowymi kwiatami;
- Grosso, Hidcote Giant.
Lawenda – uprawa w ogrodzie
Lawenda to roślina, która wspaniale prezentuje się w każdym ogrodzie, a uprawa i pielęgnacja lawendy wbrew pozorom wcale nie jest trudna. Należy jednak pamiętać o kilku ważnych kwestiach, jeśli chodzi o wybór odpowiedniego stanowiska. Lawenda potrzebuje słonecznego miejsca, które jest dobrze zdrenowane i z odpowiednio dużą zawartością wapna. Jeżeli ziemia do lawendy jest zbyt kwaśna, konieczne jest jej zwapnowanie, np. z przy pomocy kawałków potłuczonej doniczki lub kredy. Co ważne, lawenda nie lubi podmokłego podłoża – lepiej posadzić ją tam, gdzie jest zbyt sucho niż zbyt mokro. Sadzonki lawendy umieszcza się obok siebie w odległości 30-40 cm.
Kiedy kwitnie lawenda? Roślina ta kwitnie od czerwca do października. Latem, gdy tylko zobaczymy wyraźny kolor jej kwiatów, które nie są jeszcze do końca rozwinięte, możemy zacząć zbierać ją do suszenia. Wówczas kwiaty lawendy należy ścinać wraz z łodygą, zebrać je w bukiet i powiesić do dołu w przewiewnym miejscu. Późnym latem, po zakończeniu okresu kwitnienia, uschnięte kwiatostany obcina się wraz z kilkucentymetrowymi fragmentami pędów.
A co posadzić obok lawendy? W ogrodzie najczęściej umieszcza się w jej pobliżu róże – zarówno odmiany pnące oraz rabatowe, jak i te okrywowe. Lawenda osłania mniej efektowne partie róż, a jej piękne, drobne kwiaty stanowią doskonałe tło dla kwiatów róży. Dobrym pomysłem jest również sadzenie lawendy w towarzystwie krzewów, np. berberysów, bukszpanu oraz karłowatych sosen i jałowców.
Kiedy kwitnie lawenda? Roślina ta kwitnie od czerwca do października. Latem, gdy tylko zobaczymy wyraźny kolor jej kwiatów, które nie są jeszcze do końca rozwinięte, możemy zacząć zbierać ją do suszenia. Wówczas kwiaty lawendy należy ścinać wraz z łodygą, zebrać je w bukiet i powiesić do dołu w przewiewnym miejscu. Późnym latem, po zakończeniu okresu kwitnienia, uschnięte kwiatostany obcina się wraz z kilkucentymetrowymi fragmentami pędów.
A co posadzić obok lawendy? W ogrodzie najczęściej umieszcza się w jej pobliżu róże – zarówno odmiany pnące oraz rabatowe, jak i te okrywowe. Lawenda osłania mniej efektowne partie róż, a jej piękne, drobne kwiaty stanowią doskonałe tło dla kwiatów róży. Dobrym pomysłem jest również sadzenie lawendy w towarzystwie krzewów, np. berberysów, bukszpanu oraz karłowatych sosen i jałowców.
Cięcie lawendy
Jak pielęgnować lawendę? Jednym z najważniejszych zabiegów w przypadku tej pięknej i pachnącej rośliny jest jej cięcie. Młode, jeszcze nierozkrzewione pędy lawendy należy skracać o połowę w pierwszym roku wzrostu, co pozwoli na szybsze wypuszczenie nowych pędów u podstawy i stworzenie pięknej, gęstej korony. Na przełomie marca i kwietnia przycina się natomiast chore lub nadmiernie wybujałe gałązki lawendy. Pozostałe gałązki przycinane są w taki sposób, by nadać jej regularny kształt i pobudzić nowe pędy do wzrostu. Należy pamiętać, by lawendę przycinać regularnie i nie dopuszczać do jej nadmiernego zdrewnienia.
Lawenda – właściwości lecznicze
Jak już wspomnieliśmy wcześniej, lawenda jest ceniona nie tylko ze względu na nietuzinkowy wygląd i niepowtarzalny aromat, ale także z uwagi na wyjątkowe właściwości prozdrowotne. Od wieków wykorzystywana jest jako naturalny środek uspokajający i usypiający z uwagi na oddziaływanie na układ nerwowy. Ze względu na dużą zawartość takich składników jak:
- polifenole,
- flawonoidy,
- fitosterole,
- garbniki,
- kwas ursolowy i oleanolowy,
lawenda działa rozkurczowo na mięśnie gładkie i pobudza wydzielanie żółci oraz soku żołądkowego. Dzięki tym właściwościom lawenda polecana jest przede wszystkim osobom, które zmagają się z problemami układu pokarmowego, np. bolesnymi wzdęciami i zaparciami. Warto również wspomnieć, że w kwiatach lawendy zawarte są składniki odpowiedzialne za regulację mikrobiomu jelit, które wspierają prawidłową perystaltykę.
Lawenda ma także silne działanie antybakteryjne, które może okazać się pomocne np. w leczeniu chorób układu oddechowego. Lawendowe inhalacje pomagają usunąć zalegającą flegmę i ułatwiają oddychanie. Co więcej, lawenda ma również właściwości przeciwbólowe. Herbata z lawendy polecana jest m.in. osobom, które zmagają się z bólami menstruacyjnymi, migreną czy też bólami reumatycznymi.
Lawenda ma także silne działanie antybakteryjne, które może okazać się pomocne np. w leczeniu chorób układu oddechowego. Lawendowe inhalacje pomagają usunąć zalegającą flegmę i ułatwiają oddychanie. Co więcej, lawenda ma również właściwości przeciwbólowe. Herbata z lawendy polecana jest m.in. osobom, które zmagają się z bólami menstruacyjnymi, migreną czy też bólami reumatycznymi.
Lawenda w kosmetyce
Silne działanie antybakteryjne, przeciwgrzybicze i przeciwzapalne lawendy sprawia, że ma ona szerokie zastosowanie w pielęgnacji skóry problematycznej, a w szczególności podrażnionej, trądzikowej i przesuszonej. Co ważne, jej właściwości regenerujące sprawiają, że doskonale pielęgnuje skórę dojrzałą i z widocznymi pierwszymi oznakami starzenia. Duża zawartość garbników, steroli, witamin oraz flawonoidów wspiera proces gojenia się ran i przyspiesza proces regeneracji naskórka, a także poprawia koloryt oraz nawilżenie skóry.
Nie każdy o tym wie, ale lawenda jest też naturalnym preparatem, który pomaga w przypadku problemów z osłabionymi i wypadającymi włosami. Stosowana w formie wcierki do skóry głowy wzmacnia osłabione cebulki włosów, a także przyspiesza porost nowych i mocniejszych pasm włosów. Lawendę powinny stosować także osoby z problemem nadmiernego przesuszenia skóry głowy oraz łupieżu.
Nie każdy o tym wie, ale lawenda jest też naturalnym preparatem, który pomaga w przypadku problemów z osłabionymi i wypadającymi włosami. Stosowana w formie wcierki do skóry głowy wzmacnia osłabione cebulki włosów, a także przyspiesza porost nowych i mocniejszych pasm włosów. Lawendę powinny stosować także osoby z problemem nadmiernego przesuszenia skóry głowy oraz łupieżu.
Czy lawenda odstrasza komary?
Jest jeszcze jedna cenna właściwość lawendy, o której warto wspomnieć. Zawarte w niej olejki eteryczne działają odstraszająco na komary, a także na inne insekty, takie jak m.in. pojawiające się latem meszki czy też kleszcze. Suszona lawenda umieszczona w szafie jest natomiast skutecznym sposobem na pozbycie się moli ubraniowych.
Co więcej, intensywny zapach wydzielany przez lawendę odstrasza także mrówki i inne owady, które często biegają po naszych domach. Wystarczy umieścić doniczkę z lawendą w pobliżu wejścia do domu, by mieć pewność, że żadne insekty nie zbliżą się do naszych pomieszczeń. Co ciekawe, lawenda przyciąga do siebie pszczoły, motyle oraz trzmiele.
Co więcej, intensywny zapach wydzielany przez lawendę odstrasza także mrówki i inne owady, które często biegają po naszych domach. Wystarczy umieścić doniczkę z lawendą w pobliżu wejścia do domu, by mieć pewność, że żadne insekty nie zbliżą się do naszych pomieszczeń. Co ciekawe, lawenda przyciąga do siebie pszczoły, motyle oraz trzmiele.
Czy lawenda jest jadalna?
Chociaż lawenda kojarzy nam się przede wszystkim z pięknym zapachem, olejkami eterycznymi i działaniem pielęgnującym skórę, to warto także wiedzieć, że jest to roślina jadalna, która stanowi doskonały dodatek do wielu potraw. Świeżą lawendę można wykorzystać m.in. w sałatkach, deserach, koktajlach, herbatach czy też daniach mięsnych. Suszona lawenda stanowi natomiast doskonały dodatek, który wzbogaca smak i aromat wielu potraw, a także podkreśla ich walory wizualne.
Co zrobić z lawendy?
Jak widać, lawenda jest rośliną o wszechstronnym zastosowaniu. Najczęściej spotykanym sposobem jej użycia jest jednak herbata z lawendy. Wystarczy zaparzyć łyżeczkę suszonej lawendy w gorącej wodzie, a następnie wypijać ją małymi łykami lub wykorzystać do przemywania skóry. Co więcej, ostudzony napar z lawendy doskonale sprawdza się jako naturalny płyn do płukania gardła podczas przeziębienia lub składnik inhalacji na kaszel.
Osobom, które zmagają się z problemem zwiększonej nerwowości, nadmiernego napięcia i skurczy mięśni, polecamy stworzenie domowej nalewki z lawendy. Do jej przygotowania potrzebne nam będą kwiaty lawendy suszonej (około 7 łyżek), litr wódki, słoiczek miodu naturalnego (400 g), pomarańcze, cytryny, goździki oraz imbir. Na dnie dużego słoja należy ułożyć pocięte i obrane ze skórki cytryny i pomarańcze, na które następnie kładziemy kwiaty lawendy, goździki oraz imbir. Całość zalewamy alkoholem i pozostawiamy w chłodnym, ciemnym miejscu na około 2 tygodnie. Po tym czasie do nalewki dodajemy miód i całość odstawiamy na kolejny tydzień. Na koniec przelewamy płyn przez gazę, wlewamy do butelki i pozostawiamy do leżakowania. Nalewka z lawendy jest gotowa do picia już po miesiącu od rozpoczęcia leżakowania, jednak najlepsza jest po upływie około roku.
Kolejnym sposobem na zastosowanie lawendy jest lawendowy tonik, który przygotowuje się ze szklanki suszonych kwiatów i liści lawendy, a także dwóch szklanek gorącej wody. Po zalaniu kwiatów wodą i wystudzeniu naparu należy odcedzić preparat, a następnie przelać go butelki i przechowywać w lodówce.
Doskonałym pomysłem jest również olejek lawendowy, który polecany jest do pielęgnacji cery trądzikowej. Do jego przygotowania potrzebujemy olej bazowy (np. oliwę z oliwek), świeże lub suszone kwiaty lawendy oraz słoik. Kwiaty lawendy należy zalać podgrzanym olejem i odstawić w ciemnym na miesiąc. Po tym czasie olejek odcedzamy i przelewamy do ciemnego naczynia.
Zobacz, co jeszcze można zrobić z lawendy:
Osobom, które zmagają się z problemem zwiększonej nerwowości, nadmiernego napięcia i skurczy mięśni, polecamy stworzenie domowej nalewki z lawendy. Do jej przygotowania potrzebne nam będą kwiaty lawendy suszonej (około 7 łyżek), litr wódki, słoiczek miodu naturalnego (400 g), pomarańcze, cytryny, goździki oraz imbir. Na dnie dużego słoja należy ułożyć pocięte i obrane ze skórki cytryny i pomarańcze, na które następnie kładziemy kwiaty lawendy, goździki oraz imbir. Całość zalewamy alkoholem i pozostawiamy w chłodnym, ciemnym miejscu na około 2 tygodnie. Po tym czasie do nalewki dodajemy miód i całość odstawiamy na kolejny tydzień. Na koniec przelewamy płyn przez gazę, wlewamy do butelki i pozostawiamy do leżakowania. Nalewka z lawendy jest gotowa do picia już po miesiącu od rozpoczęcia leżakowania, jednak najlepsza jest po upływie około roku.
Kolejnym sposobem na zastosowanie lawendy jest lawendowy tonik, który przygotowuje się ze szklanki suszonych kwiatów i liści lawendy, a także dwóch szklanek gorącej wody. Po zalaniu kwiatów wodą i wystudzeniu naparu należy odcedzić preparat, a następnie przelać go butelki i przechowywać w lodówce.
Doskonałym pomysłem jest również olejek lawendowy, który polecany jest do pielęgnacji cery trądzikowej. Do jego przygotowania potrzebujemy olej bazowy (np. oliwę z oliwek), świeże lub suszone kwiaty lawendy oraz słoik. Kwiaty lawendy należy zalać podgrzanym olejem i odstawić w ciemnym na miesiąc. Po tym czasie olejek odcedzamy i przelewamy do ciemnego naczynia.
Zobacz, co jeszcze można zrobić z lawendy:
- naturalny odstraszacz komarów;
- lawendowy spray do pościeli;
- lemoniada lawendowa;
- lawendowa ice frappe;
- ciasteczka lawendowe;
- mydełko lawendowe;
Lawenda – przeciwwskazania
Pamiętajmy, że pomimo wielu właściwości zdrowotnych i pielęgnacyjnych olejek lawendowy jest silną substancją czynną, która nie powinna być podawana każdemu. Nie zaleca się stosowania go w przypadku kobiet w ciąży oraz dzieci poniżej 12. roku życia (podobnie jak nalewki lawendowej). Mimo to kobiety spodziewające się dziecka mogą rozkoszować się wyśmienitym smakiem herbatki lawendowej, która koi ich nerwy, uspokaja i ułatwia zasypianie.
Co ważne, olejek lawendowy nie jest również wskazany dla osób ze stanami zapalnymi żołądka, jelit, wyrostka robaczkowego oraz wrzodami żołądka czy też krwawieniami w przewodzie pokarmowym. Preparatu powinny unikać też osoby zmagające się z poważnymi schorzeniami wątroby oraz nerek. Przeciwwskazaniem do stosowania lawendy jest także uczulenie na którykolwiek ze składników zawartych w lawendzie.
Co ważne, olejek lawendowy nie jest również wskazany dla osób ze stanami zapalnymi żołądka, jelit, wyrostka robaczkowego oraz wrzodami żołądka czy też krwawieniami w przewodzie pokarmowym. Preparatu powinny unikać też osoby zmagające się z poważnymi schorzeniami wątroby oraz nerek. Przeciwwskazaniem do stosowania lawendy jest także uczulenie na którykolwiek ze składników zawartych w lawendzie.
Lawenda – skutki uboczne
Przyjęcie zbyt dużej dawki olejku lawendowego lub herbatki z lawendy może spowodować liczne działania niepożądane, w tym m.in. podrażnienie nerek, pęcherzyków płucnych oraz błon śluzowych układu pokarmowego. Jeżeli natomiast przedawkujemy lawendę podczas stosowania jej w formie zewnętrznej (np. jako olejek do ciała lub hydrolat), może przyczynić się to do rozszerzenia naczyń krwionośnych i zaczerwienienia skóry. Osoby z bardzo wrażliwą skórą mogą natomiast odczuć nadmierne rozgrzanie skóry oraz miejscowe jej podrażnienie w najdelikatniejszych partiach ciała.
