Dziurawiec zwyczajny (łac. Hypericum perforatum L.), zwany także zielem świętojańskim, to bylina należąca do rodziny dziurawcowatych (Guttiferae), liczącej niemal 200 różnych gatunków roślin. O dziurawcu często mówi się, że jest to polne złoto, co ma związek z jego występowaniem na suchych łąkach, polanach, ugorach, skrajach lasów czy też widnych zaroślach. Naturalnie spotykany jest głównie na obszarze Europy Środkowej, w tym także w Polsce, w Azji Zachodniej, Ameryce Północnej, a także w Afryce Północnej. Z czasem zasięg występowania dziurawca został powiększony o kolejne tereny, w tym głównie Amerykę Południową, południową część Afryki, Australię, Nową Zelandię oraz Japonię. Roślina ta najczęściej bywa uprawiana na jałowych glebach.

Pierwsze wzmianki na temat dziurawca pospolitego pochodzą z czasów starożytności, kiedy to przypisywano mu magiczne właściwości i nadprzyrodzone moce. Nazwano go wówczas korzeniem Chejrona, Hypericum olympicum (w mitologii greckiej Chejronem nazywano centaura, który miał symbolizować nieokiełznany instynkt). Już wtedy wierzono, że dziurawiec ma korzystny wpływ na układ nerwowy oraz pomaga w leczeniu ran. Sama nazwa łacińska Hypericum stanowi połączenie dwóch członów z języka greckiego: „hyper” – ponad, a także „icum” – obraz. Jest to nieprzypadkowy zlepek słów, ponieważ według starych tradycji wieszanie zioła dziurawca nad obrazami bogów pomagało w oddaleniu od ludzi złych mocy. W starożytnym Rzymie natomiast olej z dziurawca stosowany był przez gladiatorów i zapaśników, którzy po natarciu nim swojego ciała wierzyli, że stają się niezwyciężeni.

Dziurawiec znany był także w starożytnym Izraelu, gdzie dodawał niespotykanych sił mieszkańcom, chroniąc  ich tym samym przed nienawiścią innych osób. W ciągu następnych stuleci dziurawiec stosowany był powszechnie jako lek na oparzenia, rany, wrzody, schorzenia układu moczowego lub oddechowego, a także problemy z układem trawiennym. Chociaż w ostatnich tysiącleciach dziurawiec przechodził różne etapy popularności, to od lat 90. XX  wieku ponownie przeżywa rekonesans i zyskuje na znaczeniu jako zioło o wielu cennych właściwościach leczniczych.

Dziurawiec zwyczajny z łatwością rozpoznamy pośród innych ziół o żółtych kwiatach  - swoją nazwę zawdzięcza on bowiem charakterystycznym, owalnym listkom, które jeśli weźmiemy je pod światło, wyglądają niczym delikatnie podziurawione cienką szpileczką. W rzeczywistości te niewielkie „dziurki” to zbiorniczki olejków eterycznych, które niosą ze sobą najwięcej korzyści zdrowotnych. Jeżeli natomiast będziemy patrzeć na liście z góry, zauważymy na nich krzyżyk, z którym związana jest inna nazwa dziurawca, czyli krzyżowe ziele.

Dziurawiec tworzy sztywną, twardą, silnie rozgałęzioną łodygę, która może osiągać do metra długości. Na jej końcu zaobserwować możemy pięciopłatkowe, żółte kwiaty o średnicy do 3 cm, nakrapiane na szczytach i brzegach lekko brunatnymi plamkami, które stanowią zbiorniczki hipercynowe (z alkaloidami pochodzenia roślinnego). Kwiaty dziurawca zbierają się w gęste kwiatostany, które nazywa się baldachogronami.

Dziurawiec zwyczajny kwitnie w okresie od czerwca do września i wtedy najczęściej możemy zaobserwować na łąkach te piękne kwiaty o żółtej barwie. W czasie od czerwca do około połowy lipca zbiera się kwitnące (niezdrewniałe), młode pędy z pączkami dziurawca. Dziurawiec możemy zebrać następnie dopiero pod koniec sierpnia, gdy przycięte rośliny odrosną i ponownie zakwitną. Świeże kwiaty i ziele dziurawca możemy wykorzystać m.in. do wytwarzania wyciągu olejowego.

Wiele osób nazywa dziurawiec zielem świętojańskim, a jest to związane z pewnym zjawiskiem naturalnym. Bez względu na to, kiedy rozpocznie się prawdziwe lato, a temperatury za oknem osiągną wysokie wartości, dziurawiec zawsze zakwitnie do 24 czerwca. Co więcej, według legendy dziurawiec był jednym z najważniejszych ziół stosowanych do plecenia wianków i palenia ich w ogniu w Noc Świętojańską.

Jak już wspomnieliśmy, do celów leczniczych stosuje się wyłącznie młode pędy dziurawca, które są prawdziwą skarbnicą związków prozdrowotnych. Po zebraniu dziurawiec jest poddawany suszeniu w naturalnych warunkach, czyli w miejscu zacienionym i przewiewnym. Jeżeli jest to niemożliwe, zioło możemy suszyć także w suszarniach, w których panuje temperatura do 40 °C.
Związki, jakie znajdziemy w wysuszonych, nadziemnych częściach dziurawca to:

Ze względu na swe liczne właściwości zdrowotne w medycynie ludowej dziurawiec stawiany jest na równi z rumiankiem i miętą, które wykorzystywane są w celach leczniczych od setek lat. Jak potwierdzają specjaliści ziołolecznictwa, dziurawiec zwyczajny jest jedną z najlepiej poznanych roślin leczniczych o szerokim spektrum działania, począwszy o właściwości antyseptycznych i antybakteryjnych, poprzez działanie rozkurczające, przeciwzapalne i żółcio- lub moczopędne, aż po właściwości uspokajające, przeciwgorączkowe i przeciwbólowe.

O działaniu i właściwościach innych ziół przeczytasz m.in. w artykułach Echinacea (jeżówka) – właściwości i zastosowanie!, Żurawina - pochodzenie, właściwości i zastosowanie, Mięta – właściwości lecznicze, rodzaje i zastosowanie.

We współczesnej fitoterapii dziurawiec pospolity stosowany jest przede wszystkim w stanach zapalnych skurczowych dróg żółciowych oraz mięśni gładkich przewodu pokarmowego, przy zastoju żółci w pęcherzyku żółciowym, w początkowej fazie kamicy żółciowej, jak również podczas osłabienia czynności wątroby.

Coraz więcej mówi się również na temat pozytywnego wpływu dziurawca na leczenie stanów zapalnych błony śluzowej żołądka oraz zmniejszania wydzielania soku żołądkowego. Osoby zmagające się z brakiem apetytu, zgagą, wzdęciami, biegunkami czy też bólami brzucha również mogą skorzystać z jego cennych właściwości, co jest związane z silnym działaniem przeciwskurczowym dziurawca. Osobom tym zaleca się przede wszystkim picie dziurawca w postaci naparu.

Za sprawą zawartych w dziurawcu flawonoidów, a dokładnie takiej substancji jak hiperozyd, dziurawiec jest w stanie zwiększyć dobową ilość wydzielanego moczu od 15% do 30%. W związku z tym dziurawiec pomaga leczyć kamicę moczową, bez względu na to, w jakim miejscu tworzą się złogi i z jakim rodzajem kamicy się zmagamy (pomaga także w skazie moczanowej).

Popijanie soku z dziurawca, w którym zawarta jest hiperycyna, pomaga wyciszyć i uspokoić organizm, dlatego też coraz częściej stosuje się go w różnego rodzaju stanach niepokoju, nerwicy oraz wyczerpania nerwowego. Hiperycyna hamuje rozkład neuroprzekaźników, takich jak serotonina, których niedobór w organizmie może powodować stan leku lub przygnębienia. W związku z tym specjaliści zalecają także terapię dziurawcem osobom zmagającym się z zaburzeniami psychowegetatywnymi oraz stanami depresyjnymi. Dziurawiec jest bezpieczny nie tylko dla dorosłych, ale także dla dzieci, w związku z czym można go podawać dzieciom, które mają lęki nocne i zmagają się z moczeniem nocnym.

Należy podkreślić, że napar z dziurawca nie jest w stanie leczyć depresji, ponieważ hiperycyna nie rozpuszcza się w wodzie – w takim przypadku należy sięgać po odpowiednie preparaty na bazie dziurawca, dostępne w aptece, np. tabletki z dziurawca.

Osoby, które zmagają się z bielactwem nabytym, czyli zanikiem pigmentu skóry, również mogą korzystać z cennych właściwości dziurawca. Zaleca im się przyjmowanie doustnych preparatów na bazie dziurawca, a także smarowanie miejsc dotkniętych chorobą sokiem lub wyciągiem olejowym z dziurawca, a także naświetlanie ich promieniowaniem nadfioletowym.

Dziurawiec stosowany zewnętrznie, np. w postaci toniku, ułatwia leczenie ropni, zakażonych ran, oparzeń II oraz III stopnia, wrzodów, ropnych zapaleń skóry, zapalenia sutka oraz owrzodzenia żylakowego. Co więcej, goi on odmrożenia i działa ściągająco na skórę, a ze względu na działanie antyseptyczne można nim przemywać uszkodzone miejsca na ciele.

Picie dziurawca polecane jest m.in. dzieciom, które zmagają się ze schorzeniami dróg oddechowych, w tym m.in. z anginą, zapaleniem oskrzeli, dolegliwościami płucnymi, grypą, przeziębieniem, a nawet astmą. W stanach zapalnych dziurawiec można stosować również do płukania gardła, jamy ustnej oraz dziąseł.

Jak już wspomnieliśmy, dziurawiec można stosować wewnętrznie – w postaci naparu, odwaru, nalewki lub wyciągu wodnego, a także na użytek zewnętrzny – w postaci oleju z dziurawca, soku wyciśniętego z kwiatów lub naparu z dziurawca. W zależności od tego, z jakim schorzeniem się zmagamy, możemy wybrać jedną z wielu naturalnych recept z zastosowaniem dziurawca.

Jednym z najpopularniejszych sposobów na przyrządzanie tej wartościowej rośliny jest herbata z dziurawca, do którego potrzebujemy około 15-30 g kwiatów oraz ziela na litr wrzątku. Całość gotujemy około 2 minuty, następnie zaparzamy pod przykryciem przez 10 minut. Tak przygotowany napar możemy pić 3 razy dziennie przed jedzeniem po pół szklanki, co zadziała na nas wzmacniająco, przeciwbakteryjnie, uspokajająco i wzbudzi apetyt. Dzieciom warto podawać herbatę z dziurawca nieco rozcieńczoną, kierując się prostą zasadą – im mniejsze dziecko, tym napar ma być „lżejszy”. Ten sam specyfik możemy wykorzystać jako płukankę do płukania ust lub gardła. Okłady nasączone naparem z dziurawca, który możemy spożywać także doustnie, skutecznie pomogą nam w zwalczeniu oparzeń, uszkodzeń naskórka oraz świądu.

W terapii naturalnej zapalenia oskrzeli, astmy oraz zapalenia pęcherza moczowego zaleca się przygotowanie specjalnej mieszanki, która zawiera (w równych ilościach) dziurawiec, bluszcz pospolity oraz korzeń olszyny. Jedną łyżeczkę mieszanki zalewamy szklanką wrzątku, gotujemy przez 2 minuty, a następnie parzymy przez 10 minut pod przykryciem. Mieszaninę popijamy 2 razy dziennie po pół szklanki, przed lub pomiędzy posiłkami.

Innym sposobem jest nalewka z dziurawca o działaniu przeciwbakteryjnym, wzmacniającym i uspokajającym. Do jej przyrządzenia potrzebujemy 10 dag kwiatów, pąków i liści dziurawca, które zalewamy 0,5 l spirytusu. Całość trzymamy przez 2 tygodnie w ciemnym miejscu, po czym przecedzamy i wyciskamy przez gazę. Popijamy 1 łyżeczkę nalewki na pół szklany wody.

Jak przygotować dziurawiec do użytku zewnętrznego? Otóż najczęściej spotykanym sposobem jest sporządzanie oleju dziurawcowego, który pomaga w leczeniu trudno gojących się ran. Ma to związek z jego działaniem przeciwzapalnym, odkażającym i ściągającym, jakie uzyskujemy dzięki zawartości hiperycyny rozpuszczonej w wodzie. Do oleju potrzebujemy 0,5 kg świeżych kwiatów dziurawca, oliwę z oliwek oraz pół litra białego wina. Całość macerujemy przez 5 dni, a następnie gotujemy w kąpieli wodnej aż do momentu całkowitego wyparowania wina. Moczymy gazę w wytworzonym oleju i stosujemy jako okład na rany, oparzenia lub owrzodzenia.

Alternatywą dla oleju z dziurawca jest sok wyciśnięty z kwiatów dziurawca zwyczajnego, którym możemy smarować dziąsła objęte stanem zapalnym. Co ważne, wykazuje on pozytywny wpływ na obwodowy układ nerwowy, przez co może być stosowany przy uszkodzeniach nerwów wywołanych urazami, a także przy wstrząśnieniu mózgu lub udarze.

Oprócz powszechnie znanych naparów, olejów i roztworów na bazie dziurawca możemy spotkać się również z tabletkami z dziurawca, które pomagają w leczeniu depresji, jak również z maściami i zasypkami, które działają antyseptycznie, wspomagają wysychanie powierzchni ran, a także pobudzają regenerację tkanek.

Warto pamiętać, że podczas terapii wyciągami olejowymi z dziurawca należy unikać nadmiernej ekspozycji na promienie słoneczne, ponieważ zawarta w nich hiperycyna może spowodować wystąpienie reakcji fototoksycznych. Skóra staje się wówczas bardziej wrażliwa na światło słoneczne i może ulec poparzeniu. Co ważne, wrażliwość na słońce utrzymuje się przez kilka dni po zakończeniu terapii dziurawcem, dlatego, by chronić się przed skutkami ubocznymi, należy unikać spędzania czasu na słońcu i stosować kremy z wysokim filtrem UV (30SPF lub 50SPF).

Zbyt długie stosowanie terapii dziurawcem może wiązać się także z pojawieniem się szeregu działań niepożądanych, do których zaliczamy m.in. ból głowy i zawroty głowy, osłabienie organizmu, nadmierną potliwość oraz niestrawność.

W związku z działaniem fotouczulającym wyciąg z dziurawca nie jest polecany osobom o jasnej karnacji, wrodzonej wrażliwości na światło oraz posiadającym widoczne zmiany chorobowe na skórze. Warto także podkreślić, że z uwagi na brak dostatecznych badań, które potwierdzałyby skuteczność wyciągu z dziurawca, nie powinny z niego korzystać osoby zmagające się z ciężką odmianą depresji.
Dziurawiec pospolity nie jest wskazany w przypadku osób ze znacznym uszkodzeniem wątroby, po przeszczepach oraz zmagających się z wysoką gorączką. Dziurawca nie należy łączyć z wybranymi grupami leków przeciwwirusowych, przeciwkrzepliwych, z doustnymi środkami antykoncepcyjnymi, chemioterapeutykami oraz interferonem. Nie powinny go stosować także kobiety w ciąży oraz karmiące piersią. Bez względu na sytuację zaleca się uprzednią konsultację z lekarzem przed rozpoczęciem terapii dziurawcem.