Cytryniec chiński (łac. Schisandra chinensis) to roślina z rodziny cytryńcowatych pnączy, które rosną dziko na terenie północnych Chin, Japonii, Korei, we wschodniej Rosji, a także w Bułgarii, na Białorusi oraz Ukrainie. Sami możemy się spotkać z cytryńcem chińskim również uprawianym w Polsce, jednak w większości przypadków jest on przeznaczony wyłącznie do badań nad jego właściwościami leczniczymi.

W języku angielskim cytryniec chiński nazywa się „chinese climbing magnolia”, co w tłumaczeniu na język polski oznacza „chińska pnąca magnolia”. Chińska nazwa rośliny oznacza natomiast „owoc pięciu smaków”, co ma związek z jego smakiem – słodkim i kwaśnym w skórce i miąższu, a także cierpkim, gorzkim i słonym w nasionach. Warto jednak podkreślić, że w Azji cytryniec uprawiany jest nie tylko dla celów ozdobnych, ale głównie ze względu na swoje owoce, które są bogate w wiele cennych substancji odżywczych.

Cytryniec chiński należy do grupy pnączy lewoskrętnych, które osiągają duże rozmiary sięgające 8-15 metrów długości. Roślinę wyróżniają długie, wijące się giętkie łodygi o długości 2 metrów i brązowym kolorze, które efektownie rozwijają się na ziemi lub oplatają naturalne czy też sztuczne podpory pędów. Charakterystyczne są także owalne liście cytryńca chińskiego o długości od 5 do 10 cm, które przybierają ciemnozieloną barwę, mają ostre zakończenia i są osadzone na krótkich, lekko czerwonawych ogonkach. Co ważne, zapach zarówno liści, jak i kory oraz korzeni cytryńca chińskiego może kojarzyć nam się z aromatem podobnym do cytryny, stąd też nazwa rośliny – cytryniec. Jesienią kolor liści zmienia się na piękny, intensywnie żółty kolor, jednak opadają one stosunkowo wcześnie - już w połowie września.

Na szczególną uwagę zasługują również kwiaty cytryńca, które początkowo mają barwę białą lub kremową, jednak w okresie przekwitania kolor kwiatów zmienia się na odcień różu. Kwiaty cytryńca są rozdzielnopłciowe (na jednej roślinie znajdują się zarówno kwiaty męskie, jak i żeńskie), mają do 1,5 cm średnicy, wspaniale pachną i zbierane są w czerwonych szypułkach.

Chociaż kwiaty cytryńca chińskiego są naprawdę piękne, jednak to owoce tej rośliny mają największą wartość dekoracyjną. W początkowym okresie dojrzewania owoców dno kwiatu lekko się wydłuża i tworzy oś, na której mogą rosnąć owoce. W efekcie tego powstaje groniasty owocostan, na którym rozwija się od 10 do 40 owoców o średnicy 1 cm, które zbierane są w długich, zwisających kłosach. Po czym możemy poznać owoce cytryńca chińskiego? Wyglądem przypominają one jaskrawoczerwone lub lekko pomarańczowe jagody o przyjemnym zapachu i soczystym, trochę kwaskowatym i nieco słodkim smaku, który zbliżony jest do cytryny. Każdy z owoców cytryńca zawiera 1-3 jasne nasionka.

Cytryniec chiński rośnie na glebach żyznych i wilgotnych, jednak nie mogą być to gleby podmokłe. Roślina ta najszybciej rośnie i owocuje w miejscach dobrze oświetlonych, jednak należy mieć na uwadze, że nie mogą być one narażone na bezpośrednie, silne nasłonecznienie. W związku z tym zaleca się, by uprawiać je na osłoniętych stanowiskach północno-zachodnich lub północno-wschodnich. Warto również dodać, że cytryniec chiński jest rośliną mrozoodporną, co oznacza, że jest on w stanie wytrzymać mrozy sięgające nawet do -30°C, a po pełnym zahartowaniu do -40°C (wyjaśnia to, jak roślina ta jest w stanie rosnąć m.in. na terenach wschodniej Rosji).

W jaki sposób możemy rozpocząć hodowlę cytryńca chińskiego? Wystarczy, że kupimy roślinę w pojemniczku, którą możemy sadzić przez cały sezon wegetacji. Pamiętajmy jednak, by wykopać odpowiednio duży dół w ziemi pod zasadzenie rośliny, z przygotowanym drenażem i dużą ilością obornika lub kompostu. Przez pierwsze 2-3 lata musimy uzbroić się w cierpliwość – roślina powinna rosnąć swobodnie, jednak po tym czasie należy wybrać 1-3 najsilniejsze pędy i podwiązać je do naturalnych lub sztucznych podpór, tak, by mogły one rosnąć pionowo. Jeśli nie przygotujemy podpory, pędy będą układać się na ziemi, przez co nie zawiążą kwiatów i nie będą owocować.

Wraz z nadejściem pierwszych wiosennych dni, jeszcze przed rozpoczęciem okresu wegetacji, krzewy cytryńca chińskiego należy delikatnie przyciąć, pozbywając się słabych i chorych pędów, natomiast pędy boczne, które wyrosły w zeszłym roku, należy skrócić na 12-15 cm ponad dobrze wykształconym pąkiem rośliny.

Musimy pamiętać także o regularnym i obfitym podlewaniu cytryńca, głównie w ciepłe dni – roślina ta nie znosi upałów i suszy. Gdy tylko gleba zacznie wysychać, cytryniec zrzuca zawiązki owoców lub niedojrzałe owoce, a jego liście natychmiast zaczynają wysychać. W związku z tym warto zainwestować w system automatycznego nawadniania, który ułatwi systematyczne nawadnianie rośliny. Pierwsze owoce cytryńca powinny wyrosnąć w około 4.-5. roku po posadzeniu. Z jednej rośliny możemy zebrać nawet do 5 kg owoców cytryńca chińskiego.

Owoce cytryńca chińskiego zbierane są w okresie ich dojrzewania, czyli od września do pierwszych przymrozków. Rozłożone na podłożu owoce suszymy najpierw przez 2-3 dni na powietrzu, a następnie dosuszamy je w temperaturze 40°C w piekarniku lub suszarce elektrycznej. Dobrze wysuszone owoce cytryńca należy przechowywać w szczelnie zamkniętym pojemniku, który powinien być umieszczony w zaciemnionym miejscu. W ten sposób owoce mogą przetrwać nawet przez kilka lat i stać się zapasem na wypadek nieurodzajnego sezonu. Chociaż w sprzedaży znajdziemy obecnie wiele preparatów zawierających cytryniec chiński, to jak wiadomo, najlepsze są te, które uda nam się wyhodować samodzielnie.

Cytryniec chiński to roślina, w której owocach, liściach, nasionach i korze znajdziemy takie składniki jak:

- witamina P i E;

- cukry;

- kwasy organiczne, w tym m.in. kwas cytrynowy i jabłkowy;

- tłuszcz;

- polifenole – flawonoidy oraz lignany (jedne z najsilniejszych przeciwutleniaczy);

- garbniki;

- saponiny;

- łatwo przyswajalne mikroelementy: cynk, mangan, miedź, molibden, nikiel, tytan oraz żelazo;

- olejek eteryczny, którego głównym składnikiem jest cytral o zapachu przypominającym cytrynę;

- schisandryna – substancja o działaniu tonizującym i wzmacniającym.

Cytryniec chiński jest rośliną, której działanie i wyjątkowe właściwości lecznicze wykorzystywane są w medycynie chińskiej od tysięcy lat. Co ciekawe, opis samej rośliny, jak również surowców otrzymywanych z niej możemy znaleźć już w pierwszej farmakopei chińskiej z roku 250 p.n.e. Wiemy także, że w naturalnej medycynie chińskiej owoce cytryńca chińskiego stosowane były ponad 2000 lat p.n.e.

Nie raz możemy usłyszeć o tym, że cytryniec jest zaliczany do grupy tzw. adaptogenów. Na czym polega działanie adaptogenne tej rośliny? Otóż pomaga ona w poprawie zdolności adaptacyjnych naszego organizmu do niesprzyjających warunków środowiskowych, a także wspiera organizm w odzyskaniu homeostazy, poprawia ogólną kondycję fizyczną, a także wytrzymałość naszego organizmu. To wyjątkowe działanie cytryńca chińskiego sprawia, że jest on wykorzystywany jako naturalny środek tonizujący, który wzmocni nas w stanie przedłużającego się przemęczenia oraz osłabienia organizmu.

W ostatnich latach o cytryńcu chińskim mówi się coraz więcej i to nie tylko w medycynie chińskiej, ale także w medycynie konwencjonalnej. Wpływ na to ma przede wszystkim fakt, że roślina ta jest cennym źródłem lignanów di-benzocyklooktadienowych, które wykazują korzystny wpływ na funkcjonowanie wątroby, a także pełnią ważne funkcje antynowotworowe i, wspomniane przez nas, funkcje adaptogenne.

Za sprawą zawartych w cytryńcu lignanów roślina ta wykazuje działanie ochronne na wątrobę, zapobiega jej uszkodzeniom, a także przyspiesza proces regeneracji, m.in. podczas wirusowego zapalenia wątroby oraz stanów zapalnych, które wywołane są czynnikami chemicznymi. Lignany aktywują enzymy w komórkach wątroby, które z kolei produkują glutation – najmocniejszą substancję antyoksydacyjną, a także niszczą te substancje, które przyczyniają się do rozwoju stanów zapalnych w różnych komórkach organizmu.

Z dobroczynnych właściwości cytryńca chińskiego skorzystają również osoby zmagające się z problemami sercowymi. W Chinach owoce cytryńca stosowane są w leczeniu choroby wieńcowej serca, natomiast w Korei wykorzystuje się je w leczeniu objawów sercowo-naczyniowych, które mogą pojawić się w okresie menopauzalnym.

Wyjątkowy skład cytryńca chińskiego sprawia, że jest on w stanie regulować poziom cukru we krwi, a także obniżać poziom cholesterolu. Prócz tego roślina ta wykazuje działanie przeciwkrwotoczne, antyalergiczne oraz przeciwbakteryjne (hamuje rozwój takich bakterii jak gronkowiec złocisty, pałeczki ropy błękitnej oraz duru brzusznego).

Cytryniec chiński to roślina, która wesprze nas w stanach ogólnego przemęczenia organizmu – zarówno fizycznego, jak i psychicznego. Podobnie jak żeń-szeń, cytryniec łagodzi uczucie niepokoju i rozdrażnienia, a także poprawia kondycję naszego organizmu. Za te właściwości cytryńca chińskiego również odpowiadają lignany, które stymulują pracę układu nerwowego, co sprawia lepszą sprawność umysłową i fizyczną. Warto również dodać, że cytryniec, a dokładnie zawarta w nim schisandryna, jest sprzymierzeńcem sportowców – pomaga im w budowie lepszej wytrzymałości mięśniowej, a także podnosi wydolność organizmu w podobny sposób jak środki dopingujące.

Już w starożytnych Chinach wywar z liści cytryńca stosowany był jako afrodyzjak, który pobudza libido kobiet i mężczyzn. Co ciekawe, cytryniec jest w stanie zwiększać kilkukrotnie potencję u mężczyzn, a także wzmacniać seksualną energię i pożądanie zarówno u kobiet, jak i mężczyzn.

Wyjątkowe właściwości hepatoprotekcyjne i hepatoregenerujące sprawiają, że ekstrakt z cytryńca chińskiego jest stosowany głównie w leczeniu chorób wątroby (także tych o podłożu autoimmunologicznym oraz zakaźnym). Wykorzystuje się także go w łagodzeniu objawów stłuszczenia, zapalenia lub marskości wątroby. Zgodnie z najnowszymi doniesieniami, cytryniec chiński wykazuje duży potencjał w leczeniu nowotworów, w tym głównie raka jelita grubego, jajników, wątroby, skóry oraz białaczki.

Najpopularniejsze preparaty z cytryńca chińskiego to:
 

● napar z cytryńca chińskiego – przygotowywany jest na bazie pędów, owoców lub liści cytryńca. Regularne stosowanie naparu z cytryńca pomaga w poprawie energii fizycznej i psychicznej, a także wykazuje działanie silnie tonizujące. Jest to prawdziwa bomba witaminowa, pełna cennych mikroelementów, a także bogata w wyjątkowy, przyjemny smak. Napar warto pić codziennie zamiast zwykłej herbaty, a także stosować przy niedoborach witaminy C oraz w przebiegu przeziębienia;
 

● ekstrakt z cytryńca chińskiego – z uwagi na swe właściwości antyoksydacyjne i przeciwzapalne coraz częściej wykorzystywany jest w kosmetykach, podobnie jak olejek eteryczny i hydrolaty (m.in. w kremach, tonikach i maseczkach), a także w suplementach i innych środkach farmaceutycznych w celu łagodzenia objawów alergii, hamowania reakcji zapalnych, a także ochrony wątroby. Co więcej, ekstrakt z cytryńca jest pomocny również w leczeniu choroby Parkinsona i Alzheimera, a także w zwiększeniu koncentracji oraz zdolności uczenia się i koncentracji;
 

● nalewka z cytryńca chińskiego – zarówno nalewka, jak i proszek z cytryńca chińskiego mają właściwości tonizujące i wzmacniające ośrodkowy układ nerwowy. Nalewkę przygotowaną na bazie 70% alkoholu można stosować także przez 4 tygodnie jako środek wzmacniający – po 20-30 kropli rozcieńczonych wodą, przyjmowanych 2 razy dziennie (przed śniadaniem i obiadem);
 

● sok z cytryńca chińskiego – cytryniec zachwyca wyśmienitym, lekko cytrynowym smakiem, dlatego też jego owoce warto wykorzystać do przygotowania soku. Wystarczy, że wrzucimy je do garnka, zasypiemy cukrem, zalejemy wodą i zagotujemy do momentu, aż owoce puszczą sok. Gotowy sok przelewamy do słoiczków i pasteryzujemy przez około 20 minut;
 

● słodkie przetwory z cytryńca chińskiego – owoce cytryńca chińskiego możemy spożywać na świeżo (25-50 g owoców dziennie) przy niedociśnieniu, braku sił, zatruciu pokarmowym, depresji lub w wersji przetworzonej, m.in. w formie konfitury lub kisielu z cytryńca chińskiego.

Owoce cytryńca są bezpieczne i z reguły dobrze tolerowane przez ludzi, przez co nie powinny wywoływać efektów ubocznych. W skrajnych przypadkach mogą pojawić się jednak dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, takie jak zgaga, obniżony apetyt, wysypka na ciele oraz świąd. Należy jednak pamiętać, że istnieje grupa osób, która nie powinna spożywać owoców cytryńca zarówno w wersji świeżej, jak i przetworzonej. Należą do nich:

- osoby w stanie nadpobudliwości nerwowej;

- osoby zmagające się z bezsennością i nadciśnieniem tętniczym;

- osoby, u których zdiagnozowano zaburzenia pracy serca;

- kobiety w ciąży oraz karmiące piersią z uwagi na brak badań przeprowadzonych w tym kierunku.

Warto również pamiętać, że z uwagi na działanie pobudzające, preparaty na bazie cytryńca chińskiego nie powinny być przyjmowane w porze wieczornej, ponieważ mogą przyczynić się do powstania problemów z zasypianiem. Nie istnieją również przeciwwskazania do spożywania cytryńca chińskiego przez dzieci – przed pierwszym przyjęciem preparatu przez dziecko zaleca się jednak konsultację z lekarzem.

Preparaty z cytryńcem chińskim dostępne są obecnie w różnych formach – samodzielnie przygotowanych przetworów, jak również gotowych produktów, takich jak napary, ekstrakty, soki oraz nalewki z cytryńca. Spotkać możemy się także z gotowymi suplementami diety, które zawierają ekstrakt z cytryńca. Pamiętajmy, żeby w przypadku każdego preparatu trzymać się określonego dawkowania. Zalecane stosowanie suchego ekstraktu z cytryńca chińskiego wynosi od 500 mg do 2 g dziennie. Środki te najlepiej przyjmować w godzinach porannych, tuż po zjedzonym śniadaniu.

Obecnie dostępny jest on w wielu sklepach zielarskich oraz sklepach ze zdrową żywnością. Warto jednak zwracać uwagę na to, gdzie kupujemy konkretny preparat – musi być to sprawdzone miejsce, gdzie będziemy mieć pewność, że otrzymujemy pełnowartościowy produkt, bogaty w składniki, które zapewnią jego wyjątkowe właściwości lecznicze.


Zapraszamy również do przeczytania innych naszych artykułów: Wg medycyny chińskiej - na wiosną króluje energia drzewa, Naturalna medycyna lub alternatywna – na czym polega, Masaż GuaSha - tradycyjna metoda medycyny chińskiej, Okres zimowy z punktu widzenia Medycyny Chińskiej.